گرایش های روانشناسی و فرصت های شغلی این رشته

هر وقت صحبت از مکانیک می‌شود در ذهن افراد تصویری از یک فرد در حال تعمیر خودرو و با لباس های روغنی و کثیف شکل می‌گیرد؛ همانطور که با شنیدن نام خلبان، همۀ ما فردی با عینک و لباس نظامی متصور می‌شویم. اما با شنیدن نام مشاور یا روانشناس چطور؟ چه تصویری در ذهن شما می‌آید؟
احتمالا تصویری که شما هم از رواشناس یا مشاور در ذهن دارند فردی آراسته است که پشت میز نشسته و با مراجعۀ خود در حال گفت و گو است. این یک تصویر عمومی است که افراد معمولا در هنگام شنیدن واژۀ روانشناس به ذهنشان می‌رسد. اما تا به حال به این توجه داشته‌اید که علم روانشناسی نیز همانند سایر علوم صرفا به اتاق مشاوره و درمان خلاصه نمی‌شود؟
روانشناسی مطالعه علمی ذهن و رفتار است و خود از شاخه‌های مختلفی تشکیل شده است که بعضا دور از ذهن به نظر می‌رسد. در این مقاله قصد داریم گرایش های کمتر شناخته شده از علم روانشناسی را که در سایت انجمن روانشناسی آمریکا معرفی شده ارائه دهیم و برخی از آن‌ها را با جزئیات بیشتری مرور کنیم.

اهمیت شناخت گرایش های روانشناسی

با ظهور تکنولوژی های جدید و تغییراتی که در جهان در حال رخدادن است، انسان در مرکز چالش های بسیاری قرار می‌گیرد که باید با آن ها دست و پنجه نرم کند، نقش علوم روانشناسی در حل این مسائل غیرقابل چشم پوشی است. به همین دلیل از روانشناسان خواسته شده است که تنها پشت میز نباشند، بلکه در این مسائل و موارد دیگر حضور فعال داشته باشند. حضور فعال مشاوران و روانشناسان می‌تواند پیش از درمان به پیشگیری کمک کند.
تعدد و تنوع گرایش روانشناسی و مشاوره، منجر به پوشش بخش ها و افراد بیشتری از جامعه می‌شود. گرایش هایی که ممکن است حتی نام برخی از آن ها به گوش شما نخورده باشد؛ آشنایی با این گرایش ها فرصت های شغلی و تحصیلی بسیاری را برای شما به ارمغان می‌آورد.

علوم مغز و روانشناسی شناختی

اولین مورد از گرایش روانشناسی که به آن می‌پردازیم، روانشناسی علوم مغز است. روانشناسان شناختی نحوه تفکر، درک، پردازش، یادآوری و ذخیره اطلاعات در مغز را مطالعه می‌کنند. این کار می تواند از کاوش در نحوه یادگیری زبان تا استدلال کردن و درک تعامل بین شناخت و احساس را شامل شود.
این شاخه از روانشناسی امروزه یکی از ترندهای اصلی می‌باشد و از این نظر پرتقضاست. همه حرفه ها علاقه خاصی به نحوه عملکرد مغز دارند. مربیان، طراحان برنامه درسی، مهندسان، دانشمندان، قضات، مسئولین سلامت و بهداشت، معماران و طراحان گرافیک همگی مایلند در مورد چگونگی پردازش اطلاعات توسط مغز اطلاعات بیشتری کسب کنند. این تحقیقات و کاربردهای نتایج حاصل از آن، به بخشی اساسی از نحوه عملکرد و موفقیت سازمان ها، مدارس و مشاغل نیز تبدیل شده است. در محیط های بالینی، روانشناسان شناختی به دنبال درمان مسائل مربوط به فرآیندهای ذهنی انسان، از جمله بیماری آلزایمر، مسائل گفتاری، از دست دادن حافظه و مشکلات حسی یا ادراک هستند.

علم دیگری که با این رشته مرتبط است، هوش مصنوعی است. این رشته که امروز آوازۀ زیادی نیز پیدا کرده است، یک علم میان‌رشته‌ای از مهندسی و علوم انسانی است و قصد دارد هوشمندی انسان را در موجودات ساختۀ دست بشر شبیه‌سازی کند تا آنان نیز همانند انسان یاد بگیرند، تحلیل کنند و به صورت خلاصه هوشمند باشند.

روانشناسی اقلیمی و محیطی

در نگاه اول، ممکن است فکر کنید که روانشناسان اقلیمی و محیط زیست برای متوقف کردن گرمایش زمین، محافظت از گونه های در معرض خطر و حفظ منابع آب تلاش می کنند. حق با شماست، اما تا حدی. در حالی که این روانشناسان به نگهداری و حفاظت از محیط زیست نیز می پردازند، حیطۀ عمل و پژوهش خود را بر درک بهتر چگونگی تأثیر رفتار انسان بر جهان متمرکز می‌کنند. آن‌ها واکنش‌های انسان به مخاطرات طبیعی و تکنولوژیکی را مطالعه می‌کنند و برای مثال تأثیر محیط‌های مختلف مانند ادارات، خانه‌ها و مناطق شهری را بر تنهایی و استرس بررسی می‌کنند. به طور کلی روانشناسان اقلیمی و محیطی از علم روانشناسی برای بهبود تعاملات افراد با دنیای اطرافشان استفاده می کنند.
آیا تا به حال به این فکر کرده اید که خُلق و خوی شما با تابش خورشید چگونه تغییر می کند؟ آیا تا به حال به این فکر کرده اید که چرا برخی افراد به بازیافت زباله‌ها تعهد ویژه‌ای دارند در حالی که برخی دیگر بدون توجه اقلام را در سطل زباله می اندازند؟ یا حتی چگونه رنگ های مورد استفاده برای تزئین یک فضای اداری می تواند بهره وری را بهبود بخشد؟

به طور خاص، روانشناسان اقلیمی و محیطی:

راه حل های زیست محیطی را با ما درمیان می‌گذارند.
مردم را تشویق می کنند تا نسبت به جایگاه خود در جهان طبیعت تجدید نظر کنند.
به مراجعین خود کمک می کنند تا زندگی پایدارتری داشته باشند.

روانشناسی قضایی و خدمات عمومی

یکی از جذاب ترین گرایش رواشناسی که در سال های اخیر مورد توجه بسیاری از جوامع غربی و اروپایی قرار گرفته، روانشاسی قضایی است. این رشتۀ تازه‌وارد از علم روانشناسی برای حمایت از سیستم قضایی و سایر سازمان های اختصاص یافته به امنیت عمومی جامعه استفاده می کند.

روانشناسان قضایی ممکن است فردی را که در یک دعوای جرحی دخیل بوده است ارزیابی کنند و سپس در دادگاه در مورد اینکه زندگی این شخص چگونه تحت تأثیر جراحات وارده قرار گرفته شهادت دهند.
در نظر گرفتن شرایط روانی متهم در طول رسیدگی پرونده از جمله دیگر وظایف مهم روانشناسان قضایی است؛ برای مثال، تعیین سلامت عقل متهم و بررسی شرایط روانی وی جهت حضانت کودک یا سلامت روان متهم در اینکه مسئول عمل خود بوده است یا نه؟ یا درست و نادرست را می دانسته یا خیر؟
برخی از روانشناسان قانونی در زمینه سنجش تهدید کار می کنند، علم نوظهوری که پیش بینی می کند چه کسی ممکن است در معرض خطر ارتکاب یک عمل خشونت آمیز باشد.
برخی دیگر از این روانشناسان به انتخاب افسران پلیس کمک می‌کنند یا به کهنه سربازان کمک می‌کنند تا پس از بازگشت از جنگ با زندگی غیرنظامی سازگار شوند.

با اینکه این رشته نوظهور بوده و در کشور ما ایران نیز زیاد مورد توجه دانشجویان نمی‌باشد، با این حال، برای مهارت و تخصص این روانشناسان تقاضای زیادی در دیگر کشورها وجود دارد. روانشناسان قانونی در موقعیت های شغلی متعددی از جمله مراکز خصوصی، دولتی، نظامی، دانشگاهی، زندان ها و مراکز روانپزشکی کار می‌کنند.

روانشناسی مهندسی و عوامل انسانی

روانشناسان مهندسی رفتار انسان‌ها را در کار با محصولات، سیستم ها و دستگاه‌ها بررسی می‌کنند تا تجربیات روزمره آن‌ها آسان تر، راحت تر و امیدوارکننده‌تر شود.
همه ما در اولین تعامل خود با یک دستگاه جدید اضطراب خفیفی را تجربه کرده‌ایم. بسیاری از ما این سوال را در ذهنمان مرور کرده‌ایم که آیا آن طور که من به آن نیاز دارم و آن طور که انتظار دارم این دستگاه کار خواهد کرد یا نه؟
این روانشناسان از علم روانشناسی برای بهبود تجهیزات خطیری همچون وسایل پزشکی و سیستم های کامپیوتریِ خطوط هوایی استفاده می کنند.
در یک کلام؛ روانشناسی مهندسی، فناوری و روانشناسی را برای بهبود تعاملات ما با سیستم ها و تجهیزاتی که روزانه استفاده می کنیم، ترکیب می‌کنند.

روانشناسی صنعتی و سازمانی

اگر بخواهیم محبوب ترین و پرطرفدارترین گرایش روانشناسی را معرفی کنیم، نمی‌توانیم از گرایش روانشناسی صنعتی سازمانی چشم پوشی کنیم. روانشناسان صنعتی و سازمانی رفتار انسان در سازمان ها و محیط را بررسی می‌کند تا سازمان در مسیر اهدافش بهتر پیش برود.
از نگاه بیرونی، به راحتی می توان فرض کرد که تنها عامل تعیین کننده یک کسب و کار موفق، سودآوری آن است. اما سودآوری اغلب به عوامل متعددی بستگی دارد: یک محصول خوب، تیم هایی که به خوبی ارتباط برقرار می کنند و کارکنانی با انگیزه، آموزش دیده و متعهد به اهداف شرکت. موفقیت یک کسب‌وکار همچنین با توانایی شناسایی و حل مسائل محل کار در سطح فردی و سازمانی نیز مرتبط است.
بنابراین، روانشناسان صنعتی و سازمانی به سوالاتی از قبیل زیر پاسخ می‌دهند:

تصمیمات چگونه گرفته می شوند؟
ارتباط چقدر موثر است؟
اعضای تیم چگونه تعامل و همکاری می کنند؟

دانستن پاسخ این سوالات و بسیاری سوالات دیگر به صاحبان کسب و کار کمک می کند تا ارزیابی کنند که چگونه سیستم ها و تعاملات را تنظیم کنند تا شرکتشان بهتر عمل کند.

روانشناسی بالینی

وظیفه گرایش روانشناسی بالینی تشخیص و درمان اختلالات پیچیدۀ روانی است؛ رفع اختلالاتی همچون افسردگی، وسواس، اضطراب، اسکیزوفرنی و … نقطۀ تمرکز این شاخه از روانشناسی است.

روانشناسی مشاوره

شناسایی نقاط قوت افراد و کشف منابع لازم برای حل مسائل و چالش‌های روزانه از جمله وظائف مشاوران است. بنابراین، تمرکز بر روابط بین انسان‌ها و هدایت شغلی و تحصیلی از جمله مهترین حیطه‌های محل اثر مشاوران است.

روانشناسی تحولی

روانشناسان تحولی چگونگی تغییر و سازگاری انسان در طول زندگی را مطالعه می کنند. آنها تحقیقات خود را برای کمک به افراد برای غلبه بر چالش های رشد و دستیابی به پتانسیل کامل خود به کار می گیرند.

روانشناسی تجربی

روانشناسان تجربی با تأکید و استفاده از روش عملی فرایندهای پشت پردۀ رفتار انسان و حیوان را مورد بررسی قرار می‌دهند. اینکه چه عواملی بر رفتار ما تأثیرگذار هستند و چگونه رفتارهای ما تجارب ما از جهان را شکل می‌دهند.

روانشناسی سلامت

روانشناسان سلامت از علم روانشناسی برای ارتقای سلامت، پیشگیری از بیماری و بهبود بهداشت استفاده می کنند. آنها به ریشه احساسات مردم رسیدگی می‌کنند تا به آنها در انتخاب‌های سالم کمک کنند.

روانشناسی تدریس و یادگیری

فرایند یادگیری و آموزش نقطۀ تمرکز روانشناسی تربیتی یا همان تدریس و یادگیری است. بنابراین، محیط‌های آموزشی از قبیل مدرسه، موسسات آموزشی و واحدهای منابع انسانی و موارد مشابه محل فعالیت و پژوهش این دسته از روانشناسان می‌باشد.

روانشناسی کمی

روانشناسان کمی روش ها و تکنیک های مورد استفاده برای سنجش رفتار انسان و سایر ویژگی ها را مطالعه کرده، توسعه می‌دهند. کار آنها شامل مدل‌سازی آماری و ریاضی فرآیندهای روان‌شناختی، طراحی مطالعات تحقیقاتی و تجزیه و تحلیل داده‌های روان‌شناختی است.

روانشناسی توانبخشی

روانشناسان توانبخشی افراد دارای معلولیت و دارای مشکلات سلامت را مطالعه می کنند و به بهبود کیفیت کلی زندگی آنها کمک می کنند.

روانشناسی اجتماعی

روانشناسان اجتماعی از علم روانشناسی استفاده می کنند تا بفهمند که ما چگونه خود را در ارتباط با بقیه جهان درک می کنیم و چگونه این ادراک بر انتخاب ها، رفتارها و باورهای ما تأثیر می گذارد.

روانشناسی ورزش و عملکرد

روانشناسان ورزش و عملکرد از علم برای مطالعه رفتار و توانایی های انسان در ورزش، فعالیت و هر عملکردی استفاده می‌کنند. آنها به افراد کمک می کنند تا موانع روانی در مسیر موفقیت حرفه‌ای‌شان را کنار بزنند.