مسیر شغلی چیست؟ اصول طراحی و برنامه‌ریزی شغلی

“شکست، تنها فرصتی دوباره برای شروع است، این بار هوشمندانه تر …”
جمله ای تامل برانگیز از هنری فورد، موسس کارخانه فورد، که شاید برای برخی این جمله، سرشار از انگیزه امید باشد و راه شکست را مقدمه ای بر پیروزی نشان دهد؛ اما از دید کارمندی که تمام زندگی خود را با آرزوی راه اندازی کسب و کار شخصی خود، پشت میز گذرانده و یا کارآفرینی ورشکسته که می‌توانست کارمندی موفق در یک سازمان بزرگ باشد، این جمله هیچ ازشی ندارد؛ چراکه او زندگی خود را با انتخاب نادرست شغل و مسیر شغلی باخته و تقریبا هیچ راه بازگشتی ندارد.
مسیر شغلی، مسیری ثابت و یکسان برای تمام انسان ها نیست و لازمه انتخاب شغل، شناخت مسیر متناسب با روحیات و خصوصیات فردی ما است. با تعاریف گوناگونی که از شغل و مسیرشغلی وجود دارد، بهتر است ابتدا با مفهوم این دو آشنا شویم.

شغل چیست؟ تفاوت کار و شغل

در زبان انگلیسی اصطلاحات متفاوتی برای شغل و مسیر شغلی وجود دارد که همه آن‌ها در زبان فارسی به عنوان شغل و کار شناخته می‌شود؛ اصطلاحاتی مانند ورک (Work)، جاب (Job)، کرییر (Career)، آکیوپیشن (Occupation)، پروفشن(Profession) و وکیشن (Vocation) رایج ترین این اصطلاحات هستند.
در جدول زیر معنا و مفهوم هر یک را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

مسیر شغلی چیست؟

“وقتی بزرگ شدی دوست داری چی کاره بشی؟”
سوالی که در کودکی هر موقع بزرگترها نگاهشان به ما می‌افتاد از ما می‌پرسیدند؛ البته هرچه سن ما بالاتر رفت این سوال به بزرگترین سوالی تبدیل شد که از خود پرسیدیم و زمان های زیادی را به شغل رویایی خود فکر کردیم و تصور کردیم که در کار مورد علاقه‌مان چه احساسی خواهیم داشت؟
ولی آیا تا به حال به مراحلی که نیاز است تا خود را برای آن شغل آماده کنید، فکر کرده‌اید؟ چه مدارکی نیاز دارید؟ چه مهارت هایی نیاز دارید؟ چه شرکت هایی به این مهارت نیاز دارند؟
دانستن جواب این سوالات کمک می‌کند تا برای شغل مورد علاقه خود آماده شوید. برای برخی مشاغل این آمادگی منوط به دریافت مدرک دانشگاهی، و برای برخی دیگر گواهینامه خاص یا تجربه کاری شرط لازم است.
تمام این سوالات نیازمند طراحی برنامه ایست به نام مسیر شغلی؛ مسیری که شامل مجموعه ای از فعالیت هاست که ما را برای شغل مورد علاقه و رشد در آن، آماده می‌کند.

انواع مسیر شغلی

مسیر های شغلی دو نوع اصلی دارند؛ مسیر شغلی فردی و مسیر شغلی سازمانی

مسیر شغلی سازمانی

مسیرشغلی سازمانی که با اصطلاح برنامه شغلی (Career-Plan) نیز شناخته می‌شود، به معنای طراحی برنامه ای مشترک توسط سازمان و فرد صورت می‌گیرد و هدف آن پیشرفت فرد در سازمان و ارتقاء شغلی است. این برنامه مشترک بر مبنای سلسله اهدافی شکل می‌گیرد که با دستیابی به هر یک یک قدم به ارتقاء شغلی و پیشرفت در سازمان نزدیکتر می‌شوید.

مسیر شغلی فردی

مسیرشغلی فردی نام دارد. این مسیر مبتنی بر ارزیابی شما از مهارت‌ها، علایق، سرگرمی‌ها، ارزش‌ها و اهدافتان است؛ مسیر شغلی فردی آینده شغلی شما را بدون محدود شدن به یک سازمان طراحی می‌کند.

برای شناخت و ارزیابی این ویژگی ها، روش‌هایی مانند تست های روانشناسی وجود دارند؛ این تست ها شاید بتوانند یک دید کلی از روحیات و ویژگی های شما ارائه دهند؛ اما هیچگاه نمی‌توانند به طور قطع آینده‌ و مسیری را برای شما ترسیم کنند. پس خود باید دست به اقدام بزنید و مراحلی را برای انتخاب و طراحی مسیر مورد علاقه تان طی کنید.

مراحل طراحی مسیر شغلی

شغل بخش بزرگی از زندگی ما را تشکیل می‌دهد و هر فرد به طور میانگین در طول زندگی خود حدود هشتاد هزار ساعت را مشغول به کار است. پس انتخاب مسیرشغلی می‌تواند بخش بزرگی از زندگی ما را متاثر از خود سازد.
در گذشته مسیر شغلی و انتخاب آن دغدغه بزرگی برای جوامع نبود؛ چراکه تنوع شغلی که در حال حاضر در جهان وجود دارد، وجود نداشت و هر کس با گزینه های محدودی مواجه بود. اما با وقوع انقلاب های صنعتی که از قرن 18 میلادی آغاز شد، مفهوم جدیدی به نام مسیر شغلی ایجاد گردید. شغل ها متنوع تر شدند و هرکس برای دستیابی به شغل بهتر و مطلوب تر تلاش کرد. این تفکر تا به امروز ادامه داشته و به گزاره ذهنی بسیاری از افراد تبدیل شده‌است.
ترسیم مسیر‌شغلی، چهار مرحله اصلی دارد که هر یک از آن ها اصول خاصی دارند؛ اجرای این مراحل کمک بزرگی برای دستیابی به هدف ما در کار و زندگی مان خواهد بود. این مراحل شامل:

محیط شناسی
خودشناسی
طراحی مسیر
اقدام و عمل

محیط شناسی؛ اولین مرحله از طراحی مسیرشغلی

هیچ انسانی از انجام کار عبث و بیهوده لذت نمی‌برد و همه ما به دنبال شغل آینده دار و پر منفعت هستیم؛ در انتخاب شغل اولین مسئله ای که با آن روبرو هستیم شناخت مشاغل مختلف و آینده آن هاست؛ در قرن 21 و در ایران زندگی می‌کنیم و اساسی ترین سوالی که با آن روبرو هستیم این است که “مشاغل در ایران و جهان به چه سمت و سویی حرکت می‌کند؟” پاسخ به این سوال نیازمند تحلیل و بررسی و حتی امتحان مشاغل مختلف است.

خودشناسی؛ اصل انتخاب مسیر شغلی

پس از بررسی شغل های مختلف، زمان به شناخت شخصیت و ویژگی هایمان می‌رسد؛ شناخت ویژگی های شخصیتی، استعداد، علایق، اهداف، تیپ شخصیتی و رسالت ما از زندگی، برای دستیابی به شغل ایده‌آل و مورد علاقه‌مان، ضروری است.
تست های شخصیت شناسی زیادی وجود دارند که در این شناخت به ما کمک می‌کنند؛ ولی این تست ها به طور کامل نمی‌توانند تمام ابعاد شخصیت ما را تعریف کند و هیچکس بهتر از خودمان نمی‌تواند در شناخت این ویژگی ها کمک کند.

طراحی مسیر شغلی

پس از شناخت خود و محیط و برنامه ریزی، زمان اجرای این برنامه ها فرا می‌رسد؛ اگر در مسیر شغلی مناسب و به اصطلاح مدرسه گرو در مسیر غایت خود باشید، عمل به برنامه ها دیگر کار طاقت فرسایی نخواهد بود و برعکس باعث می‌شود به لذتی از انجام کار برسید که کنترل زمان را از دست داده و در تمام ساعت هایی که مشغول به کار هستید، از آن لذت ببرید.

اقدام و عمل

شناخت ابعاد و ویژگی های شخصیتی در کنار اطلاعات جامع و کامل از مشاغل آینده و رو به جلو، منجر به طراحی بهترین مسیر‌شغلی و انتخاب شغل مناسب ما می‌گردد؛ از طرفی اگر انتخاب شغل بدون شناخت باشد، با اینکه احتمال انتخاب اشتباه در آن زیاد خواهد بود، ولی لزوما به معنای شکست ما در زندگی نیست.

کلام آخر

مطمئنا به عنوان یک جوان یا نوجوان، فکر و خیال آینده، دست از سر شما بر نمی‌دارد و انتخاب شغل و مسیر شغلی که زندگی آینده شما منوط به آن است، تمام فکر و ذکر شماست؛ شاید هم فکر می‌کنید که مسیری اشتباه در زندگی انتخاب کرده‌اید، اشتباه است و حس می‌کنید که راه برگشتی ندارید؛ اما نگران نباشید!
این افکار و اشتباهات بخشی از زندگی ما هستند و حتی با سال ها تحلیل عمیق از مسیرهای شغلی مختلف، انتخاب و طراحی مسیری مناسب بدون تجربه و امتحان انواع آن امکان پذیر نیست.