معمولا وقتی بحث یادگیری و فراگرفتن دانش جدیدی در میان باشد، ناخودآگاه ذهن ما به سمت مدرسه و دانشگاه معطوف میشود و خاطرات تلخ و شیرین کلاس درس در ذهن ما تداعی میشود. خاطراتی از جنس امتحان و پرسش و پاسخهای کلاسی که بدون شک اضطراب زیادی همراه داشت و معیاری برای ارزیابی یادگیری مطالب در کلاس درس بود.
اما یک نمره صرفا نمیتواند تمام تلاش ما در طول یکسال را اندازهگیری کند و یک نمره بد در کارنامه هم، لزوما به معنای اختلال یادگیری نیست؛ شاید فردی سبک یادگیری خاصی دارد که نوع آموزش در مدارس و دانشگاه، توانایی انتقال اطلاعات به او را ندارد. البته یادگیری در مدرسه و دانشگاه پایان نمییابد و در تمام مراحل زندگی، از جمله شغل شما، ادامه خواهد داشت.
آشنایی با انواع مدلهای یادگیری میتواند در برطرف کردن این چالش اثرگذار باشد؛ به همین منظور، در این مقاله به بررسی سبکهای یادگیری و نظریه یادگیری وارک میپردازیم.
یادگیری چیست؟ خودیادگیرندگی به چه معناست؟
آیا شما تابهحال در یادگیری مطلبی دچار مشکل شدهاید؟ فرقی نمیکند دانشآموز هستید یا دانشجو یا صرفاً به یادگیری مطالب جدید علاقه دارید؛ ممکن است با وجود اشتیاق زیاد احساس کرده باشید که به خوبی مطالب را نمیآموزید.
از نظر روانشناسی، مفهوم «یادگیری» بسیار پیچیده و گسترده است و برای آن تعاریف مختلفی ارائه شده است. هری کیمبل، روانشناس برجسته آمریکایی، تعریفی از یادگیری ارائه داده است که بسیار به آن استناد میشود و به شما دیدگاهی کلی در مورد یادگیری میدهد.
یادگیری، تغییرات نسبتاً پایدار در توان رفتاری است که به واسطۀ تجربه ایجاد میشود.
بر اساس این تعریف، یادگیری زمانی اتفاق میافتد که ما با چالشها و تجربههای جدیدی روبرو شویم و در مسیرهای جدید قدم بگذاریم. مسیرهایی که بدون شک با مشکلات زیادی همراه خواهد بود.
یکی از بهترین شیوههای یادگیری، خودیادگیرندگی (Self Learning) است؛ در این روش شما با استفاده از ابزارهای دیجیتال یا انجام دادن کاری بدون استاد یا معلم، مطلب یا مهارت جدیدی را یاد میگیرد. مهارت یادگیرندگی، از مهمترین مهارتهای نرم مورد نظر سازمانها برای استخدام است.
چالشها و عوامل موثر بر یادگیری
یادگیری یک موضوع جدید همواره با چالشهایی همراه است که ممکن است ریشه در ژنتیک، عوامل محیطی و مشکلات درونی فرد داشته باشد؛ هر یک از این چالشها، مانعی برای مهارت یادگیری ما هستند. شایع ترین موانع یادگیری شامل:
- ترس از شکست
- فقدان هدف و انگیزه در فرد
- عدم تمرکز
- عدم درک اهمیت آموزش
- ساختار آموزش مطالب
- عدم آگاهی قبلی (پیش نیازها)
هر یک از این موارد، مانعی برای فرصتهای یادگیری هستند و هر بروز هر مشکل در فراگرفتن مطالب جدید به معنای اختلال یادگیری نیست و ممکن است با یک یا چند مشکل از موارد بالا دسته و پنجه نرم کنید.
سبکهای یادگیری وارک چیست؟
سبکهای یادگیری وارک، تنها یکی از انواع مدلهایی است که دانشمندان برای یادگیری پیشنهاد دادهاند؛ اما از آنجایی که مدلی بسیار کارآمد است، تصمیم گرفتیم از میان سبکهای مختلف یادگیری به مدل وارک بپردازیم. «نیل دونالد فلمینگ» در سال 1998 طی تحقیقاتی که در دانشگاه «لینکلن» نیوزیلند انجام داد و براساس تجربیاتی که از سالها فعالیت در محیطهای آموزشی به دست آورده بود، توانست این مدل را پیشنهاد دهد.
وی معتقد بود که نحوۀ دریافت اطلاعات در هر فرد با دیگری متفاوت است. طبق مشاهدات او برخی اوقات معلمان بسیار باتجربه هم در انتقال مفاهیم به دانشآموزان دچار مشکل میشوند؛ اما علت این موضوع چیست؟
نظریه یادگیری وارک
فلمینگ نام مدل پیشنهادی خود را وارک (VARK) گذاشت که این اسم در واقع متشکل است از حروف اول این کلمات:
- Visual: دیداری
- Auditory: شنیداری
- Reading / Writing: نوشتاری / خواندنی
- Kinesthetic: حرکتی
بنابر این مدل، هر فردی نسبت به یک یا دو روش یادگیری از موارد ذکرشده، تمایل بیشتری دارد. البته این موضوع به این معنا نیست که فرد الزاما همۀ مطالب را با استفاده از شیوۀ یادگیری غالب خود بهتر و کاملتر یاد میگیرد؛ بلکه شناخت و درصورت لزوم استفاده از سبک یادگیری غالب برای هر فرد منجر به افزایش انگیزه و اشتیاق او خواهد شد.
همچنین، نظریۀ فلمینگ سه اصل و مبنای اساسی دارد:
- همۀ افراد توانایی یادگیری دارند؛ اما هرکس به شیوۀ خاص خودش.
- هنگامی که به تفاوتهای فردی هر شخص برای یادگیری توجه شود، انگیزۀ یادگیری در او بالاتر می رود.
- مطالب آموزشی با استفاده از حواس و ادراکات مختلف به بهترین نحو یاد گرفته میشوند.
در ادامه بیشتر به هر یک از این روشهای یادگیری خواهیم پرداخت.
انواع مدلهای یادگیری وارک
یادگیرندگان دیداری (Visual)
آیا تابهحال برایتان اتفاق افتاده است که سر جلسۀ امتحان یا یک ارائۀ مهم با خود بگویید مطلب را فراموش کردهام؛ اما میدانم بالای آن تصویر مشخص بود و با هایلایت زرد آن را علامت زده بودم؟
اگر برایتان چنین شرایطی پیش آمده است، یعنی به احتمال زیاد سبک یادگیری شما، دیداری است. این افراد با استفاده از تصویرها، نمودارها، شکلها و به خاطر سپردن نمایی کلی از مطالب بهتر میتوانند یاد بگیرند. یادگیرندگان دیداری مطالب و نوشتهها را در ذهن خود به تصویر تبدیل میکنند.
یکی از مزایای اینگونه افراد این است که سریعتر اطلاعات را پردازش میکنند؛ زیرا مغز ما تصاویر را سریعتر از دادههای دیگر پردازش میکند. همچنین، این افراد میتوانند در مدت زمان کوتاهتری، مطالب بیشتری را بیاموزند.
یادگیرندگان شنیداری (Auditory)
اگر شما هم جزو کسانی هستید که سر جلسه امتحان صدای معلم و توضیحات او در گوشتان میپیچد؛ خب، به احتمال زیاد، سبک یادگیری شما شنیداری است. یادگیرندگان شنیداری از طریق گوش دادن و آموزشهای شفاهی نظیر فیلمها و پادکستهای آموزشی، کنفرانسها و سخنرانیها بهتر مطالب را یاد میگیرند. آنها شنوندههای خوبی هستند که به دقت گوش میدهند و مطالب را در ذهن خود نگه میدارند.
این یادگیرندگان وقتی در کلاس یا محل کار درگیر پرسش و پاسخ میشوند، بهتر میتوانند روی مطالب مسلط شوند. یادگیرندگان شنیداری بهراحتی میتوانند سر کلاس یا در جلسات مطالبی را که میشنوند پردازش کنند و اغلب سخنرانهای خوبی هم هستند. از دیگر روشهای مطالعاتی که میتواند برای این گروه بسیار مفید باشد، کلاسهای گروهی یا شیوه پرسش و پاسخ یا عضویت در گروههای یادگیری و تعامل با سایر اعضای گروه است.
یادگیرندگان خواندنی/ نوشتنی (Reading / Writing)
آیا شما هم از آن دست افرادی هستید که وقتی خودتان مطالب را از روی کتاب میخوانید بهتر متوجه میشوید و به خاطر میسپارید؟ یا اینکه وقتی خلاصهای از مطالب را برای خودتان مینویسید و شعری را رونویسی میکنید بهتر یادتان میماند؟ پس شما به احتمال زیاد جزو دسته یادگیرندگان خواندنی/ نوشتنی هستید.
این افراد معمولا سر کلاسها یا در سخنرانیها و کنفرانسها از مطالب یادداشت بر میدارند تا بعدا بتوانند این نوشتهها را مطالعه کنند. آنها وقتی خودشان مطلبی را مطالعه میکنند یا آن را مینویسند بهتر یاد میگیرند. از آنجایی که نظام آموزشی سنتی، بیشتر بر محور سبک یادگیری خواندنی/ نوشتاری است، این افراد یادگیرندگان موفقتری هستند.
یادگیرندگان حرکتی (Kinesthetic)
اگر شما هم از آن دسته از افرادی هستید که واحدهای آزمایشگاهی را راحتتر میگذرانید یا اینکه برای یادگرفتن باید خودتان دستبهکار شوید و آزمایش کنید، پس میتوان گفت شما یادگیرنده حرکتی هستید. اینگونه افراد زمانی بهتر یاد میگیرند که کاری بهصورت عملی انجام بدهند و به عبارت دیگر مطالب تئوری را در دنیای واقعی پیادهسازی و آزمایش کنند.
برای این افراد کارکردن در آزمایشگاههای مدارس و دانشگاهها بهترین فرصت یادگیری است و حتی اگر بخواهند مطالبی کاملاً نظری را یاد بگیرند، اغلب با راههایی مثل تبدیل کردن مطالب به نمایش و فعالیتهای گروهی بهتر میتوانند مطالب را به خاطر بسپارند.
سبکهای یادگیری ترکیبی در مدل وارک
بسیاری از افراد نمیتوانند یکی از چهار سبک گفتهشده را سبک یادگیری غالب خود بدانند و معمولا سبک یادگیری افراد تلفیقی از دو یا چند روش یادگیری است. در واقع، میتوان چنین گفت که سبک یادگیری وارک دارای چند مدل فرعی هم هست که بهتر و دقیقتر میتواند برای پیداکردن سبک یادگیریتان به شما کمک کند. این سبکهای فرعی عبارتند از:
- منطقی: یادگیرندگان منطقی مطالب را با ترکیبی از مدل دیداری و حرکتی یاد میگیرند. قدرت استدلال برای یادگرفتن موضوعات مختلف به کمک این افراد میآید. آنها به خوبی میتوانند الگوها و روابط انتزاعی را درک کنند.
- اجتماعی: یادگیرندگان اجتماعی مطالب را با ترکیبی از مدل شنیداری و حرکتی یاد میگیرند. این دسته جزو کارآمدترین یادگیرندگان با بازدهی بالا هستند؛ چرا که در تعامل با دیگران و با پیادهسازی مفاهیم نظری بهشکل عملی، درک کاملتری از مطالب پیدا خواهند کرد.
- انفرادی: یادگیرندگان انفرادی، مطالب را با ترکیبی از مدل شنیداری و دیداری یاد میگیرند که کمی با مدل شنیداری یا دیداری متفاوت است؛ برای مثال برخلاف یادگیرندگان شنیداری که گفتیم در تعامل با دیگران بهتر مطالب را میآموزند، برای این افراد مطالعه بهصورت فردی و با استفاده از منابع آموزشی شنیداری و دیداری کارآمدتر است.
پرسشنامه وارک | شغل پیشنهادی برای هر سبک یادگیری
روانشناسان آموزشی و سازمانی برای اینکه سبک یادگیری دانشآموزان، دانشجویان یا کارمندان را متوجه شوند، از پرسشنامهای که فلمینگ طراحی کرده و به پرسشنامه وارک معروف است، استفاده میکنند. این پرسشنامه، شامل 16 سؤال چهار گزینهای است که شما هم میتوانید با استفاده از این روش، اطلاعات کلی از سبک یادگیری خود به دست بیاورید.
البته توجه داشته باشید که سبک یادگیری وارک، قرار نیست وسیلهای برای یادگیری بهتر و درمان اختلال یادگیری باشد؛ این سبک کمک میکند یادگیری برای شما لذتبخش شده و نوع یادگیری هر مطلب را بیاموزید.
